4.4.5 Gróðurhúsalofttegundir

Unnið hefur verið að uppgræðslu á vegum Landsvirkjunar á um 7.000 ha lands. Unnið er að mati á kolefnisbindingu út frá mælingum á svæðunum en heildarbinding er áætluð 4.000 tonn CO2 á ári.

Í töflu 1 er metin kolefnisbinding vegna verkefna sem Fjarðaál og Landsvirkjun standa fyrir á Íslandi. Nettó binding Landsvirkjunar vegna Fljótsdalsstöðvar er sýnd í töflu 2.

^a: Binding með landgræðslu - heildarlosun ( losun vegna brennslu jarðefnaeldsneytis + losun SF6 frá rafbúnaði + losun frá lónum) = nettó binding.

Uppfært: 20. desember 2022.
Heimild: Alcoa Fjarðaál, 2009 - 2022, Landsvirkjun (2009-2022)

Hvað er mælt?

1. Losun koltvísýrings (CO₂) og PFC við framleiðslu áls. (Áhrif: bein).
2. Losun SF₆ frá rafbúnaði í Fljótsdalsstöð og álveri. (Áhrif: bein).
3. Losun GHL vegna bruna jarðefnaeldsneytis reiknuð út frá heildarnotkun á bensíni og díselolíu, aðallega á farartæki og vélar.
4. Kolefnisbinding vegna verkefna sem Fjarðaál stendur fyrir á Íslandi og Landsvirkjun stendur fyrir á Austurlandi að frádreginni losun GHL frá lónum (Áhrif: bein).

Áætlun um vöktun

1. Heildarlosun CO₂-ígilda = CO₂ losun kerja + CO₂-ígilda (PFCs) rafskauta + CO₂ losun véla sem eyða jarðefnaeldsneyti. Upplýsingum verður safnað mánaðarlega.
   1. CO₂ losun kerja (t) = 44/12 * nettó kolefnislosun (t)
   2. CO₂-ígildi losun rafskauta = Reiknað út frá massajafnvægi
   3. CO₂ losun vegna eldsneytiseyðslu. (t) = [notkun própans (lítrar) * 1,5 kg CO₂/lítrar)]/1000 (kg/t)
2. Gasþrýstingur (SF₆) í rofabúnaði segir til um mögulegan leka og er því stöðugt vaktaður af stjórnstöðvum Alcoa Fjarðaál og Landsvirkjunar. Við þrýstifall fær stjórnstöð viðvörun og gripið er til aðgerða til að koma í veg fyrir frekari leka og gasfyllt aftur á búnaðinn ef með þar. Auk þess er gasáfylling á rofabúnaðinn skráð og síðan yfirfarin með árlegri viktun á birgðastöðu.
3. Breytistuðlar eru notaðir til að umreikna magn á keyptu jarðefnaeldsneytis í CO₂-ígildi. Díselolía (lítrar) * 2,687 + bensín (lítrar) * 2,315 = kg CO₂-ígildi. Upplýsingum er miðlað árlega frá Fljótsdalsstöð en mánaðarlega frá Fjarðaáli.
4. Nákvæmari upplýsingar um bindingu kolefnis verða kynntar árið 2017. Landgræðsla ríkisins vinnur um þessar mundir að fyrstu úttektum á kolefnisbindingu í gróðri samkvæmt nýju alþjóðlegum verkferlum. Áætlað er að úttekt á landgræðslusvæðum Landsvirkjunar samkvæmt þessum nýju verkferlum verði lokið 2019. Eftir það verða mælingar gerðar reglulega á fimm ára fresti. Þangað til er áætluð losun reiknuð út frá stærð landgræðslusvæða á Austurlandi og áætluð binding samkvæmt bindistuðlum Landgræðslunnar sem er um 1 tonn CO₂-ígilda á hektara á ári.
   Fjarðaál metur að kolefnisbinding fyrirtækisins sé 19,4 t. CO₂/ári, miðað við þau tré sem fyrirtækið hefur staðið fyrir að setja niður frá árinu 2003.

Landsvirkjun hefur stundað rannsóknir á losun frá lónum frá árinu 2003, í samvinnu við bæði Landbúnaðarháskólann á Hvanneyri og Háskóla Íslands og standa þessar rannsóknir enn yfir. Niðurstöður þeirra hafa verið að þroskast með tímanum og því uppfærðar þegar nýjar niðurstöður liggja fyrir.  Búið er að uppfæra niðurstöður síðustu fjögurra ára út frá nýjustu þekkingu og mælingum.  Unnið að endurútreikningum fyrir árin 2007 - 2015 skv. nýjustu rannsóknum og verða niðurstöður uppfærðar hér þegar þær liggja fyrir. 

Markmið

1. 1,5 tonn CO₂/tonn áls framleitt (Sjá samanburðarskýrslu um mat á umhverfisáhrifum)
   i. 0,05 rismínútur í keri á dag (=0,054 CO₂-ígildi/tonn áls framleitt) þegar rekstur og ferli hafa náð stöðugleika eftir stillingar í byrjun.
2. < 0,5 % leki á ári.
3. Notkun á bensín og díselolíu.
   i. Fljótsdalsstöð: Draga úr notkun á bensíni og díselolíu þar til lágmarks notkun hefur verið skilgreind. Þá verður nákvæmara markmið sett. Markmið fyrir verktaka á byggingartíma er ekki til staðar en notkun var vöktuð og upplýsingum miðlað.
   ii. Fjarðaál:Draga úr notkun á bensíni og díselolíu um 10% af því sem skilgreint verður sem grunnástand (á enn eftir að skilgreina) á 2ja ára fresti í 10 ár (samtals 50% samdráttur á áratug). Markmið á einungis við um rekstrartíma en vöktun mun einnig eiga sér stað á byggingartíma.
4. Kolefnisbinding
   i. Fljótsdalsstöð: Kolefnisbinding jöfn eða meiri en losun GHL frá gróðri og jarðvegi sem hvarf undir lón.
   ii. Fjarðaál: Lágmark 450 tré gróðursett árlega á Íslandi fram til 2007. Markmið verður hækkað árið 2008 fyrir það sem eftir er af verkefninu.

Mögulegar viðbragðaðgerðir

Fyrirtækin hafa bein áhrif með starfsemi sinni með því að losa gróðurhúsalofttegundir. Í rekstri er leitast við að minnka vægi gróðurhúsalofttegunda eins og hægt er og einnig með mótvægisaðgerðum eins og kolefnisbindingu.

Bæði Alcoa og Landsvirkjun hafa umhverfisstefnur sem hægt er að kynna sér betur hér:

Stefnuyfirlýsing Fjarðaáls

Umhverfisstefna Landsvirkjunar

Þessi vísir var upphaflega númer 32.1 og má finna umfjöllun um hann undir því númeri í áfangaskýrslum verkefnisins frá 2005 og 2006.

Tvisvar hefur númeri vísis verið breytt.

Grunnástand vegna losunar kodíoxíðs frá farartækjum sem tengjast framkvæmdum á byggingartíma er núll þar sem ekkert var losað áður en framkvæmdir hófust.

Loftslagsbreytingar eru hnattrænt málefni sem bæði ríkisstjórnir, fyrirtæki og almennir borgarar þurfa að horfast í augu við og láta sig varða. Fjarðaál og Landsvirkjun hafa bæði á stefnuskrá sinni að halda losun gróðurhúsalofttegunda (GHL) í lágmarki. Álframleiðsla er orkufrek en sú ákvörðun að nota vatnsafl í stað jarðefnaeldsneytis leiðir til þess að sú losun verður mun minni en annars hefði orðið. Engu að síður losnar töluvert af gróðurhúsalofttegundum (CO₂ og PFC-efni) út í andrúmsloftið frá iðnaðarferlum sem eiga sér stað við álframleiðslu. Losun gróðurhúsalofttegunda vegna orkuvinnslu í Fljótsdalsstöð er aðalega vegna losunar frá lónum sem á sér stað þegar gróður og jarðvegur fer undir vatn en einnig er viss hætta á leka á gróðurhúsalofttegundinni SF₆ gasi sem notuð er í tengivirkjunum stöðvarinnar. Þá er losun vegna bruna jarðefnaeldsneyti sem notað er á bíla og tæki beggja fyritækjanna.

Frá árinu 2007 til og með 2012 voru í gildi lög nr. 65/2007 um losun gróðurhúsalofttegunda. Í júní 2012 var umfangsmeiri löggjöf sett um þennan málaflokk með lögum 70/2012 um lofslagsmál sem felldu að hluta fyrri lög úr gildi, þó einstök ákvæði gildi þeirra laga gildi enn. Samkvæmt lögunum þarf atvinnurekstur sem losar ákveðið magn koldíoxíðs á ári að afla losunarheimilda, Alcoa Fjarðaál fellur undir þetta ákvæði og hefur verið úthlutað losunarheimildum frá Umhverfisstofnun í samræmi við núgildandi lög.

Uppfært: 1.4.2015

Upphaflegar forsendur

Loftslagsbreytingar eru hnattrænt málefni sem bæði ríkisstjórnir, fyrirtæki og almennir borgarar þurfa að horfast í augu við og láta sig varða. Fjarðaál og Landsvirkjun hafa hvort um sig á stefnuskrá sinni að halda losun gróðurhúsalofttegunda vegna framkvæmda í lágmarki. Álframleiðsla er orkufrek en sú ákvörðun að nota vatnsafl í stað jarðefnaeldsneytis leiðir til þess að sú losun verður mun minni en annars hefði orðið. Engu að síður losnar töluvert af gróðurhúsalofttegundum (CO2 og PFC-efni) út í andrúmsloftið frá iðnaðarferlum sem eiga sér stað við álframleiðslu. Lítil losun gróðurhúsalofttegunda er frá Kárahnjúkavirkjun en gastegundin SF6, sem notuð er í tengivirkjunum, gæti lekið út og verða gerðar ráðstafanir til að fylgjast með því. 

Samkvæmt Kyotóbókuninni er Íslandi heimilt að auka losun gróðurhúsalofttegunda um 10% miðað við 1990. Sérstakt ákvæði gildir hinsvegar um losun CO2 frá iðnaðarferlum (Decision 14/CP.7) og þarf ekki að telja þá losun með í heildartölum frá Íslandi. Íslensk stjórnvöld hafa ekki bundið í lög eða reglugerðir neinar takmarkanir á losun gróðurhúsalofttegunda en hafa samráð við álfyrirtæki og hvetur þau til þess að setja sér markmið í þessum efnum.

Úr áfangaskýrslu um vísa og grunnástand frá apríl 2005

LV-2011-086 Vistferilsgreining raforkuvinnslu með vatnsafli

2011

Í þessari skýrslu má finna niðurstöður mats á umhverfisáhrifum með aðferðarfræði vistferilsgreiningar fyrir raforkuvinnslu í Fljótsdalsstöð. Greiningin er gerð samkvæmt alþjóðlegu stöðlunum ISO 14040 og 14044 en niðurstöður hennar varpa ljósi á þá þætti í framkvæmd og rekstri stöðvarinnar sem helst valda neikvæðum umhverfisáhrifum. Niðurstöður vistferilsgreiningarinnar sýna að helstu umhverfisáhrifin má rekja til byggingartímans og losunar gróðurhúsalofttegunda frá uppistöðulónum.

Skoða eldri skýrslur

Árleg losun gróðurhúsalofttegunda (GHL) á hverja unna GWst í Fljótsdalsstöð er um 0,25 g CO₂-ígildi/kWst þegar ekki er tekið tillit til kolefnisbindingar með landgræðslu.
Þegar tekið hefur verið tillit til kolefnisbindingarinnar verður nettó losunin neikvæð, það er að segja að Landsvirkjun hefur unnið að bindingu kolefnis umfram losun sem jafngildir um 0,8 grömmum CO₂-ígilda fyrir hverja framleidda kWst af vatnsorku.

Ólíkt því sem gerist í flestum öðrum löndum þá er losun GHL frá raforkuvinnslu á Íslandi tiltölulega lítil, enda er langstærstur hluti vinnslunnar frá endurnýjanlegum orkugjöfum þ.e. vatnsafli og jarðvarma. Vistferilsgreining (e. Life Cycle Assessment) sem gerð var fyrir raforkuvinnslu í Fljótsdalsstöð (2011) gefur upplýsingar um meðaltalsgildi fyrir losunar GHL fyrir framleiðslu raforku í stöðinni yfir 100 ára tímabil. Vistferilsgreiningin er sú fyrsta sem gerð hefur verið fyrir vatnsaflsvirkjun á Íslandi og með henni fæst samanburður á umhverfisáhrifum orkuvinnslu með vatnsafli á Íslandi við vatnsorkuvinnslu annarsstaðar í heiminum og við ýmsar aðrar tegundir orkuvinnslu. Losunin frá raforkuvinnslu í Fljótsdalsstöð er margfalt minni en frá flestum öðrum tegundum raforkuvinnslu eins og má sjá á samantekt á losun GHL frá mismunandi raforkuvinnslu á Mynd 1.
Gera verður greinarmun á árlegu kolefnisspori vatnsaflsvirkjana sem reiknað er út frá árlegri notkun jarðefnaeldsneytis, losun frá lónum og bindingum með landgræðslu og kolefnisspori sem reiknað er með aðferðafræði vistferilsgreiningar.

Hið árlega kolefnisspor sem lýsir losun og bindingu GHL (-0,8 g CO₂-ígildi/kWst) sem tengist orkuvinnslu frá stöðinni eitt ákveðið starfsár. En kolefnisspor raforkuvinnslu í Fljótsdalsstöð, reiknað með aðferðafræði vistferilsgreiningar (2,6 tonn CO₂-ígildi/GWst) gefur upplýsingar um það hve mikið magn GHL losnar að meðaltali við vinnslu hverrar GWst sem framleidd er í stöðinni á 100 árum. Er þá meðtalin öll losun frá byggingu, rekstri og viðhaldi stöðvarhúss og stíflna. Því er ekki beint hægt að bera saman kolefnissporin fyrir raforkuvinnslu í Fljótsdalsstöð og kolefnisspor frá rekstri stöðvarinnar.
Þeir aðilar sem áhuga hafa á að meta umhverfisáhrif (kolefnisspor), vegna framleiðslu á eigin vöru eða þjónustu, geta nýtt sér niðurstöður vistferilsgreiningar sem viðmið fyrir kolefnisspor raforkuvinnslu með vatnsafli á Íslandi.
Þá má einnig benda á að binding kolefnis á landgræðsluvæðum Fljótsdalsstöðvar eru byggðar á stærð landgræðslusvæða og áætlun um að á hvern hektara bindist árlega eitt tonn CO₂-ígilda. Unnið er að rannsókn á raunbindingu á landgræðslusvæðunum og munu niðurstöður liggja fyrir fyrir árslok 2012 og þá einnig réttara mat á kolefnisbindingu og kolefnisspori Fljótsdalsstöðvar.

Skýrsla um vistferilsgreiningu: Vistferilgreining raforkuvinnslu með vatnsafli - Fljótsdalsstöð LV-2011-086

Mynd 5.:Kolefnisspor Fljótsdalsstöðvar: Árleg nettó losun/binding kolefnis við rekstur stöðvarinnar